Paleontolodzy nie ustają w poszukiwaniach, spędzając całe dnie na wykopaliskach. Dzięki ich trudowi z każdym rokiem nasza wiedza na temat dinozaurów staje się większa. Wiemy mniej więcej, jak wyglądały, czym się żywiły, w jaki sposób się poruszały…. Choć zdajemy też sobie sprawę, że wiedza ta nigdy nie będzie kompletna. Niektóre z tych gadów odeszły na zawsze i nie pozostawiły po sobie żadnego śladu. W tym sensie, że ich tropy nie dotrwały z różnych, niezależnych od człowieka, powodów do naszych czasów.
Niemniej nawet ta część, którą poznajemy, pozwala nam wejrzeć w bogaty i różnorodny świat dinozaurów. Dzielimy je na grupy według różnorodnych kryterium. Jakie ich rodzaje możemy wyróżnić?
Myśląc o dinozaurach, wyobrażamy sobie zwykle potężne stworzenia. Owszem, wiele z nich tak właśnie wyglądało. Zresztą informuje nas o tym ich nazwa. Dinozaury, tłumacząc z greki (deinos + sauros) oznaczają “straszne jaszczury”. Archetypowym, jednym z pierwszych poznanych “strasznym jaszczurem” był megalozaur, dwunożny gad o małych rączkach, niewielkim móżdżku, ale o niezwykle rozwiniętym zmyśle drapieżcy. To między innymi z powodu tego zwierzęcia Sir Richard Owen ukuł w XIX nazwę Dinosauria. Strach mógłby w nas wzbudzić też inny kolos – diplodok. Lecz jedynie przez wzgląd na jego figantyczne rozmiary, gdyż nie był mięsożerny. Jednak przed milionami lat na naszej planecie bytowały także mniejsze dinozaury, choćby wielkości psa bądź kurczaka, a nawet mniejsze. Różnorodność form obejmuje także inne cechy.
Jedną z nich – zresztą zasadniczą – była budowa miednicy. Kierując się tym kryterium wyróżniamy dwie wielkie grupy (rzędy) tych gadów – ptasiomiedniczne i gadziomiedniczne. Miednica pierwszych przypominała swą konstrukcją ptasią kość, a drugich – gadzią (co niestety bywa kłopotliwe, gdyż wiele z nich wykształciło niezależnie ptasi kształt miednicy – w tym właśnie ptaki).
Wspomniane rzędy dzielimy na podrzędy. Do gadziomiednicznych zaliczamy zauropodomorfy i teropody. Zauropody (“jaszczurczonogie”) były największymi istotami, jakie kiedykolwiek żyły na tej planecie. Słoń przy nich, czy nawet mamut, wydaje się kruszyną. Stąpały na czterech łapach w poszukiwaniu roślinnego pożywienia. Obdarzone były długą szyją (diplodok, brontozaur) – za jej pomocą docierały do listków, gałązek i pędów drzew. Musiały tego konsumować na potęgę (podobnie jak słonie), by zapewnić potwornemu ciału wystarczającą ilość trawionego pokarmu. Natomiast teropody (“zwierzonogie”, od greckiego słowa theros – zwierzę, bestia) przeważnie gustowały w mięsie, trudniły się więc drapieżnictwem bądź miały upodobanie w padlinie, chociaż byli wśród nich również jarosze. Poruszały się na dwóch kończynach, niektóre z nich były utalentowanymi sprinterami.
Wśród ptasiomiednicznych wyróżniamy ornitopody (“ptasionogie”), dzielące z teropodami dwunożność, a z zauropodami wegetariańskie skłonności. Obdarzone były dziobem służącym do rozdrabniania pokarmu, przyspieszającem metabolizm. Kolejną grupą ptasiomiednicznych są dinozaury pancerne tyreofory („tarczonośne”) obejmujące stegozaury („zadaszone jaszczury”) i ankylozaury („zrośnięte jaszczury”). Były to najlepiej wyposażone w broń defensywną dinozaury, posiadające płyty kostne, pancerze, kolce i buławy. Ostatnią grupą w obrębie ptasiomiednicznych są marginocefale („krawędziogłowce”) do których zaliczamy pachycefalozaury („grubogłowe jaszczury”) i ceratopsy („rogate twarze”).
Wszystkie wymarłe dinozaury nazywamy nieptasimi, aby je odróżnić od ptasich dinozaurów – czyli ptaków, które dożyły naszych czasów i umilają nam je swym śpiewem i fantazyjnym upierzeniem.
GATUNKI DINOZAURÓW
Do tej pory nauka poznała 900 rodzajów dinozaurów. Pisząc o rodzajach, mamy na myśli kategorię systematyczną (takson), do której zalicza się jeden bądź kilka gatunków powiązanych ze sobą charakterystycznymi cechami budowy. Spośród odkrytych rodzajów wyodrębniono dotychczas ponad 1000 gatunków. Nazwy naukowe mają greckie, łacińskie bądź zlatynizowane formy. Rodzaj dinozaura określany jest przez jeden wyraz, zwykle dwuczłonowy. Za przykład niech posłuży tyranozaur (Tyrannosaurus), którego imię to zrost greckich wyrazów tyrannos (tyran)i sauros (jaszczur), które razem dają nam “jaszczurczego tyrana”. Jedynym znanym nam gatunkiem tyranozaura jest Tyrannosaurus rex. Jak to przyjęto w taksonomii, gatunek określają dwa człony. Pierwszy odnosi się do reprezentowanego rodzaju, drugi ma charakter ściśle gatunkowy. Tutaj mamy więc do czynienia nie tylko z jaszczurczym tyranem, lecz wręcz srogim monarchą (rex z greki = król).
Przeczytaj również o:
