Pterozaury, czyli gady latające wbrew powszechnej opinii nie są dinozaurami. Jest to całkowicie oddzielna, aczkolwiek spokrewniona z dinozaurami grupa gadów, która osiągnęła ogromny sukces w erze mezozoicznej. Co prawda pierwsze ptaki wywodzące się od dinozaurów pojawiły się w jurze i także potrafiły latać, ale musiały poczekać aż do wielkiego wymierania na granicy kredy-paleogenu 66 milionów lat temu aby przejąć władzę w powietrzu. Pterozaury były niekwestionowanymi władcami nieba w erze dinozaurów. Pojawiły się w późnym triasie, szybko się zróżnicowały i wyewoluowały najróżniejsze, często niesamowicie dziwacznie wyglądające „modele” zajmujące różne nisze ekologiczne i środowiska. Wiele pterozaurów osiągnęło ogromne, jak na latające stworzenia rozmiary. Bardzo znany i popularny Pteranodon, osiągał rozpiętość skrzydeł nawet 6 – 7 metrów. Jeszcze potężniejszy był Quetzalcoatlus, o rozpiętości skrzydeł nawet 12 metrów i wadze 250 kg. Do niedawna naukowcy uważali, że pterozaury zaczęły zwiększać swoje rozmiary dopiero w okresie kredowym a we wcześniejszej jurze były raczej niewielkie. Ostatnio opublikowane i sensacyjne odkrycie udowadnia, że nie koniecznie to była prawda. W skałach środkowojurajskich Wyspy Skye u północno-zachodnich wybrzeży Szkocji pochodzi znaleziono w 2017 roku zachowany trójwymiarowo okaz pierwszego dużego pterozaura. Szkielet został znaleziony w skałach wapiennych koło miejscowości Toternish a następnie zbadany i opisany na Uniwersytecie Edynburskim przez Natalię Jagielską wraz ze współpracownikami. Pterozaur ten został nazwany Dearc sgiathanach (dla zainteresowanych angielska wersja fonetyczna nazwy – jark ski-an-ach), a jego nazwa wywodzi się z miejscowego języka gaelickiego i oznacza w tłumaczeniu „skrzydlatego gada”. Co ciekawe miejsce jego znalezienia, czyli Wyspa Skye w języku Gaelickim nazywa się An t-Eilean Sgiathanach, co oznacza Skrzydlatą wyspę. Deark był pterozaurem należącym do ramforynchów, charakteryzujących się długim sztywnym ogonem oraz stosunkowo krótką szyją. Nie należy ich mylić z pterodaktylami, wśród których dominowały gatunki o bardzo krótkich ogonkach i o długiej szyi. Ramforynchy były dominującymi pterozaurami w jurze i zasiedlały różnorodne środowiska, ale najliczniej znane są z osadów morskich. Naukowcy sądzą więc, że prowadziły tryb życia zbliżony do dzisiejszych ptaków zasiedlających brzegi mórz takich jak mewy, alki czy głuptaki. W wydłużonym dziobokształtnym pysku ramforynchów znajdowały się ostre zęby pomocne w chwytaniu śliskiej zdobyczy jaką zapewne były niewielkie ryby i głowonogi. Budowa skrzydeł świadczy, że były to zwierzęta aktywnie latające i zapewne całkiem zwinne w powietrzu. Długi ogon z niewielką płetwowatą strukturą na samym końcu stanowił najprawdopodobniej ster podczas powietrznych manewrów. Jak do tej pory wszystkie poznane jurajskie ramforynchy były stworzeniami niewielkich bądź średnich rozmiarów, bardzo rzadko przekraczającymi rozpiętość skrzydeł 1,5 metra. Większość z nich była znacznie mniejsza. Paleontolodzy sądzili że duże rozmiary u gadów latających były domeną wyłącznie przedstawicieli grupy pterodaktyli z okresu kredy. Po przebadaniu szczątków dearka, stwierdzono, że rozpiętość skrzydeł tego osobnika mogła wynosić ok 2,5 metra. Co ciekawe badania histologiczne (mikroskopowa analiza budowy kości) wskazują, że okaz na podstawie którego opisano cały gatunek był młodociany i na pewno jeszcze by urósł. Badacze doszli do wniosku, że dorosły okaz dearka mógł osiągać nawet nieco ponad 3 metry rozpiętości skrzydeł ! Nie są to co prawda tak tytaniczne rozmiary jak u kredowych pterozaurów, ale mimo wszystko deark zbliżał się mocno do wielkości największych dzisiaj żyjących latających ptaków takich jak kondory czy albatrosy. Odkrycie dearka udowadnia, że gady latające były jeszcze bardziej zróżnicowane niż dotychczas sądzono i na pewno czeka nas jeszcze wiele niesamowitych odkryć w obrębie tej fascynującej grupy zwierząt.
https://www.cell.com/current-biology/fulltext/S0960-9822(22)00135-X?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS096098222200135X%3Fshowall%3Dtrue
http://novataxa.blogspot.com/2022/02/dearc.html
