Zanim nastała era dinozaurów, największymi czworonogami na Ziemi były płazy. W erze paleozoicznej w okresie permu niektóre gatunki płazów, takie jak Prionosuchus mogły osiągać długość nawet 9 metrów. Podczas wielkiego wymierania pod sam koniec permu wiele gatunków pierwotnych płazów wymarło, ale niektóre przetrwały i w triasie bardzo mocno się rozprzestrzeniły i zróżnicowały. Jednym z tych triasowych płazów był cyklotozaur (Cyclotosaurus), z linii płazów temnospondyli. Nazwa cyklotozaura wywodzi się z greki i oznacza w tłumaczeniu jaszczura o okrągłych uszach. Nazwa może więc być nieco myląca, gdyż zwierzę to nie było gadem. “Okrągłe uszy” odnoszą się zaś do kolistych otworów w tylnej części czaszki tego płaza.
Skamieniałości cyklotozaurów znaleziono w Niemczech, Polsce, na Grenlandii i w Tajlandii w osadach środkowo i późno triasowych. W Krasiejowie odkryto liczne i dobrze zachowane szczątki, które pozwoliły w dużym stopniu zrekonstruować gatunek Cyclotosaurus intermedius. Nazwa wzięła się stąd, że stanowi on ogniwo pośredniczące w ewolucji między płazem Cyclotosaurus robustus (odkrytego pod Stuttgartem) a istotą późniejszą, znaną jako Cyclotosaurus mordox (znalezioną w Bawarii).
WYGLĄD
Cyklotozaur kształtem nieco przypominał żyjące dziś krokodyle, jednak podobieństwo to jest jedynie powierzchowne. Głowa była potężna, silnie spłaszczona i szeroka. Na wierzchu czaszki znajdowały się osadzone dość blisko siebie oczy. Zapewniały płazowi szerokie pole widzenia. Podniebienie miało otwory, w które wchodziła para powiększonych, ostrych, wyglądających jak kły zębów. U cyklotozaura kanały linii bocznej były mniej wyraźnie niż u pokrewnego metopozaura. Oba te płazy prowadziły głównie wodny tryb życia, rzadko lub niemal nigdy nie opuszczając środowiska wodnego. Kończyny były krótkie stosunkowo słabe, a głównym narządem ruchu był wiosłowaty ogon. Długość dorosłych cyklotozaurów mogła dochodzić nawet do 5 metrów, z czego sama czaszka mogła niekiedy osiągać prawie metr.
Warto też wspomnieć o żebrach, które były silnie spłaszczone i nachodząc na siebie, tworzyły jakby wewnętrzny pancerz chroniący organy. Bardzo charakterystyczne były również kręgi, których trzony wyglądały niczym półksiężyce. Świadczy to o słabym skostnieniu kręgosłupa, który był częściowo zbudowany z chrząstki.
POŻYWIENIE
Uzębienie jednoznacznie wskazuje na mięsożerny charakter diety płaza. Szczęki wypełnione były licznymi, ostrymi ale najczęściej drobnymi zębami. Jedynie kilka zębów było silnie powiększonych i przypominały one kły. Najprawdopodobniej głównym pokarmem cyklotozaurów były ryby i inne wodne zwierzęta. Być może sporadycznie polowały one również na lądowe zwierzęta, które zawędrowały do brzegów zbiorników wodnych.
