Dinozaury ciekawią nas z wielu powodów. Interesujące są historie prac wykopaliskowych, podczas których z ziemi wydobywane są szczątki wymarłych przed milionami lat istot. Fascynujące są metody dzięki którym rekonstruuje się nie tylko postać dinozaura, lecz także jego tryb życia. Wciąż wiele spraw pozostaje niejasnych, spora część tych gadów czeka na odkrycie; o niektórych już nigdy się nic nie dowiemy, bo bezwzględny czas zatarł po nich ślady, nie pozostawiając zapisu kopalnego.
Odnalezione zaś gady wyróżniają się nie tylko rozmiarami i cechami wyglądu, lecz również mianami. Większość z nazw wiele nam mówi o tych prehistorycznych stworzeniach. Sprawdźmy więc, czym się charakteryzują i czego się z nich dowiadujemy.
NAZWY DINOZAURÓW PO POLSKU
Jakże ten czas leci, dinozaury są już z nami od ponad 150 lat. Oczywiście, nie należy tego rozumieć dosłownie. Przecież nie towarzyszą nam, bo wymarły mniej więcej 66 milionów lat temu. Mamy jednak na myśli samo określenie tych potężnych niegdyś gadów. Jego pomysłodawcą był bowiem, w 1842 roku, biolog sir Richard Owen (co ciekawe, był on też jednym z tych, którzy wskazali na wyraźne podobieństwo między dinozaurami a ptakami). Termin ten stworzył z połączenia dwóch greckich słów – deinos, “przerażający, straszny”, i sauros, “jaszczur”. I tak strasznego jaszczura znamy pod nazwą “dinozaura”. Według podobnego klucza powstawały nazwy kolejno odkrywanych dinozaurów. Są one przeważnie dwuczłonowe, składające się ze słów greckich, łacińskich bądź zlatynizowanych. Odnoszą się najczęściej do charakterystycznych cech wyglądu bądź zachowania zwierzęcia, choć nie brakuje również nazw o innym pochodzeniu – przywołujących miejsce ich odnalezienia, nazwisko badacza, który się do tego przyczynił bądź nawet postaci fikcyjnych.
W polskim nazewnictwie są one tylko subtelnie spolszczane. Co one znaczą po polsku? Oto kilka najciekawszych.
AMYGDALODON
Niewiele wiemy na temat tego podobnego do diplodoka zauropoda. Jego skamieniałości odkryto w dzisiejszej Argentynie. Początkowo rozmiar amygdalodona szacowano na 5–7 metrów długości; po dotarciu do kolejnych znalezisk okazało się, że w rzeczywistości był dwa razy okazalszy. Jak i inne zauropody żywił się roślinnością, zrywając listki, pędy i gałązki z drzew przy pomocy dostosowanych do tego zębów. Co ciekawe, to właśnie ich kształt, migdałowy, zainspirował naukowców do nazwania go amygdalodonem. Amygdalos to bowiem z greki “migdał”, a dont oznacza “zęba”. Po naszemu więc nazwalibyśmy go, całkiem poetycko, “migdałowozębym”.
Z kolei jedyny znany nam gatunek tego z rodzaju, Amygdalodon patagonicus, nawiązuje do regionu w Argentynie, w którym go wydobyto, czyli Patagonii.
GODZIRAZAUR
Nieco inną etymologią może się poszczycić Gojirasaurus. Został bowiem nazwany na cześć najbardziej znanego i epickiego potwora z filmów. Mowa o przerażającej Godzilli. Oryginalnie stwór nazywał się “Gojira”, miano to – żeby było jeszcze ciekawiej – łączyło w sobie goryla oraz wieloryba (potwór wynurzał się z wody). Godzirazaur, czyli „jaszczur godzillowaty” nie był takim olbrzymem, niemniej również siał postrach. Poruszał się na dwóch kończynach, szybko biegając, a przednimi – stosunkowo długimi – zapewne chwytał bez litości swoje ofiary. Nazwa gatunkowa z kolei Gojirasaurus quayi pochodzi od Hrabstwa Quay County w Nowym Meksyku, gdzie znaleziono jego szczątki. Jak widać miejsce znalezienia skamieniałych kości często zostaje upamiętnione w nazwie.
SAURONIOPS
Stworzenie to pozostawiło po sobie zaledwie jedną kostkę. Znajdowała się ona nad okiem. Nazwa Sauroniops odwołuje się do czarnego charakteru z trylogii Władca Pierścieni, Saurona, który chętnie zaznaczał swoją obecność demonicznym, wiecznie czujnym i otwartym okiem. Przyrostek –ops to po grecku “oko”.
Można by pomyśleć, że sam Sauron zawdzięczał swą nazwę jaszczurom. Przypomnijmy, sauros po grecku oznacza jaszczura. Tolkien, autor epopei, znał język grecki, lecz “sauron” wywodzi się ze stworzonej przez niego elfiej mowy i jest określeniem na coś ohydnego. Znając charakter Saurona – wszystko by się zgadzało. Drugi człon nazwy pachytholus oznacza „grubo sklepieniowy” i nawiązuje do masywności zachowanej kości z dachu (sklepienia) czaszki.
RAPTOREX
“Król Złodziei” to miano kojarzone z Robin Hoodem. Ale nie tylko jemu zostało przypisane. Tak samo został nazwany dinozaur, którego szczątki wydobyto ze skały, tyle że w łacińskiej formie Raptorex (raptor – “złodziej”, rex – “król”). Jego zaś holotypowy gatunek, Raptorex kriegsteini, drugi człon w nazwie upamiętnia Romana Kriegsteina ocalałego z Holokaustu, którego syn był dobroczyńcą chicagowskiego uniwersytetu.
Właściwie w nazwie każdego z dinozaurów kryje się pewna ciekawa informacja. Zachęcamy do dalszego studiowania ich na własną rękę!
Przeczytaj również o:
